Сүүлийн 3 жилийн хугацаанд дэлхийн эдийн засаг, улс төрийн орчинд хэд хэдэн томоохон үйл явдал өрнөж, манай хоёр хөрш төдийгүй бусад хөгжиж буй орнуудын эдийн засагт хүнд сорилтууд бий болсон билээ. Тухайлбал, уул уурхайн супер цикл унах мөчлөгтөө орж, түүхий эдийн үнийн индекс сүүлийн 16 (Bloomberg-ийн мэдээлснээр) жилийн хамгийн бага түвшиндээ хүрэв. Түүнчлэн АНУ-ын Холбооны Нөөцийн Банк бодлогын хүүгээ нэмэгдүүлснээр, хөрөнгө оруулагчид  хөгжиж буй орнуудад хийх хөрөнгө оруулалтаа бууруулж түүхий эдийн экспортод түшиглэсэн, гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтаас ихээхэн хамааралтай Монгол, Аргентин, Бразил гэх зэрэг хөгжиж буй орнуудын гадаад тэнцвэрт шокын нөлөөллийг үзүүлсэн юм.

2015 онд экспортын хэмжээ өмнөх оноос 30%-иар бууран, рублийн ханш дэлхийд хамгийн их суларсан валютаар тодров

Манай хойд хөршийн хувьд ч байдал мөн адил сайнгүй байлаа. Дэлхийн нийтийг цочирдуулсан Украйны хямрал, түүнээс үүдэлтэй АНУ болон Европын холбооны улсуудаас ОХУ-д тавьсан эдийн засгийн хориг арга хэмжээ нь ОХУ-ын эдийн засагт том цохилтыг үзүүлсэн бол голлох экспортын бүтээгдэхүүн болох газрын тосны үнийн огцом уналт нь байдлыг улам хүндрүүлээд байна. Тус улсын ДНБ 2013 онд 1.3%, 2014 онд 0.7%-ийн өсөлттэй байсан бол 2015 онд -3.7%-иар буурсны зэрэгцээ инфляци огцом нэмэгдэж 12.9%-д хүрч, 2015 онд экспортын хэмжээ өмнөх оноос 30%-иар бууран, рублийн ханш дэлхийд хамгийн их суларсан валютаар тодров.

Юанийн ам.доллартай харьцах ханш сүүлийн 20 жилд анх удаа нэг өдрийн дотор 1.9%-иар суларсан нь зах зээлд цочрол өгсөн үйл явдал болов

Дэлхийн зах зээл дэх түүхий эд, тэр дундаа нүүрс, төмрийн хүдрийн үнийн уналт нь сүүлийн жилүүдэд тогтмол 10%-иас дээш өсөлттэй байсан БНХАУ-ын эдийн засаг саармагжихад голчлон нөлөөллөө. Эдийн засаг нь томрох тусам хурдацтай өсөлтийг тогтмол барихад хүндрэлтэй болж эдийн засгийн хөдөлгөгч гол эх үүсвэрүүд болох хөдөлмөр эрхлэлт, капитал, ашигт байдал буурсан байна. Түүнчлэн улсын нийт өрийн хэмжээ ДНБ-ны 250%-ийг эзлэх болсон нь 2008 оноос даруй 100%-иар нэмэгдсэн үзүүлэлт байв. Өрийн хэмжээг ийнхүү нэмэгдүүлсэн нь 2008 оны хямралын үед эдийн засгаа аврах гол арга зам байсан хэдий ч энэ нь өрийн дарамтыг эрс нэмэгдүүлэхэд хүргэжээ. Түүнчлэн эдийн засгийн 15 орчим хувийг бүрдүүлэгч барилгын салбар 2015 онд өмнөх оноос 25%-ийн уналтыг үзүүлэв. Цаашлаад хөрөнгийн зах зээл нь огцом уналтад орж “Шанхай Композит” индекс хагас жилийн хугацаанд 30%-ийн уналтыг үзүүлснээр БНХАУ хөрөнгийн биржээ түр хаах хүртэл арга хэмжээ авахад хүргэсэн юм. Эрх баригчдын зүгээс эдийн засгаа аврах бодлогыг эрчимтэй хэрэгжүүлж байгаа нэг тод жишээ нь Хятадын Ардын Банкнаас бодлогын хүүгээ тогтмол бууруулж, юанийн ханшийн сулрах бодлогыг эрчимжүүлсэн явдал байлаа. Юанийн ам.доллартай харьцах ханш сүүлийн 20 жилд анх удаа нэг өдрийн дотор 1.9%-иар суларсан нь зах зээлд цочрол өгсөн үйл явдал болов.

Хөрш 2 улсын эдийн засгийн нөхцөл байдал манай улсын эдийн засагт шууд нөлөөлөл үзүүлдэг

Харин Монгол Улсын хувьд 2012 онд 1,705 сая ам.долларын ашигтай гарч байсан төлбөрийн тэнцэл гадаад худалдааны нөхцөл муудсан, хөрөнгө, санхүүгийн дансны орох урсгал татарсан зэргээс шалтгаалан 2013 онд -1,867 сая ам.долларын алдагдалтай гарснаар макро эдийн засгийг тогтворжуулах, шокын нөлөөллийг бууруулах бодлого хэрэгжүүлэх шаардлага зүй ёсоор урган гарсан юм. Уг шаардлагаар 2014-2015 онуудад Монгол Улс төгрөгийн гадаад валюттай харьцах ханшийг уян хатан тогтоох зарчмыг баримталсан нь төлбөрийн тэнцлийн хямралын эдийн засаг дахь нөлөөллийг зөөлрүүлж, эдийн засагт зарчмын суурь тохиргоо хийгдэх нөхцөлийг бүрдүүлэхэд чухал ач холбогдолтой байсан талаар эдийн засагчид тайлбарлаж байна. Өөрөөр хэлбэл 2013, 2014, 2015 онд төгрөгийн ам.доллартай харьцах ханшийг тус тус 19.2%, 13.8%, 5.7%-иар аажим сулруулснаар импортыг танаж, урсгал дансны алдагдлыг 2015 онд урьдчилсан гүйцэтгэлээр өмнөх оны мөн үеэс 857 сая ам.доллараар буюу 2.6 дахин бууруулж, төлбөрийн тэнцлийн алдагдал -1,867 сая ам.доллараас 2014 онд -471 сая ам.доллар хүрч бууран  2015 онд 200 сая ам.долларын ашигтай гарах нөхцөлийг бүрдүүлсэн байна.

Ингээд Монгол улс, БНХАУ, ОХУ-ын макро эдийн засгийн гол үзүүлэлтүүдийг харьцуулбал дараах байдалтай байна.

Монгол Улсын эдийн засаг харьцангуй жижиг, нээлттэй тул гадаад зах зээлээс ихээхэн хамааралтай. Тийм ч учраас гадаад зах зээл, ялангуяа хөрш 2 улсын эдийн засгийн нөхцөл байдал манай улсын эдийн засагт шууд нөлөөлөл үзүүлдэг ба гадны шокын нөлөө бусад томоохон эдийн засгаас хүндээр тусдаг.

2013 оноос эхэлсэн дэлхийн эдийн засаг, улс төрийн орчинд бий болсон таагүй үйл явдлуудын нөлөө Монгол Улсыг тойрч гарсангүй. Гэсэн хэдий ч 2015 онд Монгол Улсын эдийн засгийн өсөлт эерэг 2.5 хувьтай, инфляцийн түвшин 2014 оны 11.0%-иас буурч 2015 онд 1.9%-д хүрсэн, ханшийн хэлбэлзэл ижил төстэй, хөрш орнуудтай харьцуулахад харьцангуй доогуур байсан зэрэг нь эдийн засгийг тогтворжуулах бодлогын үр дүн байсан гэж судлаачид дүгнэж байна.

Судлаач Г.ӨНӨРБАЯР